نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمود مشفق

استادیار جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

هدف این مقاله مطالعه سطح و روند تحولات شاخص‌های تمرکزگرائی جمعیت شهری باتوجه‌به اهداف سیاست‌های تعادل منطقه‌ای و شهری طی برنامه‌های اول تا پنجم توسعه ایران (1394-1368) است. روش تحقیق روندپژوهی جمعیتی و منبع داده‌ها سرشماری‌های کشور است. نتایج نشان می‌دهد که علی‌رغم تصریح اهداف توازن و تعادل توسعه منطقه‌ای و شهری در تمامی برنامه‌های توسعه اول تا پنجم جمعیت در تمامی سطوح ملی، کالبدی، استانی و شهری همواره به‌سوی مراکز گرایش داشته است. دو نوع تمرکزگرائی جمعیت تشخیص داده شد، یکی تمرکزگرائی سطح ملی با محوریت البرز جنوبی که همواره مستمر، عام و فراگیر بوده است و به‌عنوان نقطه ثقل اسکان جمعیت در سطح ملی عمل کرده است، دوم تمرکزگرائی منطقه‌ای که جریانی ضعیف‌تر، موقعیتی و غیر فراگیر بوده است که به‌عنوان مراکز ثقل منطقه‌ای سکنا گزینی جمعیت عمل کرده است. طی دوره زمانی برنامه اول و پنجم توسعه میزان نخست شهری در کشور روبه‌کاهش نهاده، اما در مقابل شهرهای طبقه دوم جمعیتی (250 -100 هزار)، دارای بالاترین رشدهای جمعیتی و تمامی شهرهای طبقات متوسط جمعیتی (99999-10000) دارای رشد منفی جمعیتی بوده‌اند. به‌طورکلی، نتایج نشان می‌دهد عدم تعادل منطقه‌ای و شهری در کشور تا حدود کمی تعدیل شده و مراکز ثقل تمرکزگرائی جمعیت شهری از نخست شهرها به شهرهای مرتبه دوم تغییر نموده است، ولی همچنان رشد جمعیت شهرهای متوسط زیر 100 هزار نفر منفی است؛ لذا می‌توان گفت توزیع فضائی جمعیت منطقه‌ای و شهری از وضعیت ساختار پیرامون به مرکز شدید به ساختار پیرامون به نیمه پیرامون در حال تغییر است.

کلیدواژه‌ها

• نخست شهری
• مهاجرت
• سلسله‌مراتب شهری
• مناطق کالبدی

موضوعات

• برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای

عنوان مقاله [English]

Reviewing and evaluating the changes in spatial population concentration indices during the first to fifth development programs of Iran (1989-2015)

نویسنده [English]

• Mahmoud Moshfegh

Assistant Professor of Demography, Allameh Tabataba 'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The aim of this paper is study the trends of spatial population concentration indices regarding to the goals of regional and urban balance policies during the first to fifth development plans of Iran (1989-2015). The research method is trend study, and the data source is the Iran’s censuses. The results show that despite specifying the goals of regional and urban balance in all programs, the population at all spatial levels has always tended towards the centers. Two types of population centralization are recognized, the first is the national level centralization which is a persistent, general and inclusive pattern, and is the center of gravity of population settlement at the national level, the second is regional population centralization, which is a weaker, situational and non-inclusive pattern, which acted as the regional centers. During the period of the 1st and 5th development plans, the urban primacy has decreased, but in contrast the cities of the second class (100,000-250,000), have the highest population growth rate and all the cities of the middle classes (10,000-99,999) have a negative population growth. In general, the results show that the regional and urban imbalance has been slightly adjusted Therefore, we suggest that the spatial distribution of the regional and urban population is changing from the extreme periphery - center structure to the periphery - semi-periphery structure.

کلیدواژه‌ها [English]

• decentralization policies
• urban primacy
• migration
• urban hierarchy
• regions