نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه زنجان
2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز
3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز
چکیده
بلایای طبیعی علی الخصوص زلزله همواره تهدیدی برای فعالیتهای بشری محسوب میشده است،که علیرغم پیشرفتهای تکنولوژیکی در ابعاد مختلف هم اکنون نیز شاهد خسارات و تلفات این پدیده بهویژه در کشورهای در حال توسعه می باشیم. تا چند دهه اخیر دیدگاه ها ونظرات در رابطه با آسیبپذیری ناشی از زلزله صرفا محدود به عوامل کالبدی بود، اما این اواخر دیدگاهها به چند بعدی بودن مساله آسیب-پذیری تاکید دارند. و این همان مفهوم آسیبپذیری اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی آسیبپذیری اجتماعی شهر تبریز در برابر زلزله و نیز تبیین رابطه بین آسیب پذیری کالبدی(فیزیکی) و آسیب پذیری اجتماعی و با استفاده از 4 شاخص کیفیت مسکن، جمعیتی، اقتصادی- اجتماعی و دسترسی به کاربریهای ویژه و زیرمعیارهای مربوط به هرکدام به مدلسازی آسیب پذیری اجتماعی ناشی از زلزله در منطقه 1 شهر تبریز پرداخته است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی به وزندهی معیارها وزیر معیارها پرداخته شده است و در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی پس از تهیه نقشه آسیب پذیری برای هر معیار با استفاده از تکنیک روی هم گذاری وزنی لایه ها به تهیه نقشه نهایی آسیب پذیری اجتماعی پرداخته شده است.نتایج حاکی از آن است که رابطه معناداری بین آسیب پذیری کالبدی(فیزیکی) و آسیب پذیری اجتماعی در منطقه مورد نظر وجود دارد. نیز در واحد تحلیل نواحی، ناحیه 2 و 1 از منطقه مورد مطالعه کمترین میزان آسیب پذیری اجتماعی و ناحیه 3و5 آن بیشترین میزان آسیب پذیری اجتماعی را با توجه به شاخص های انتخابی به خود اختصاص داده است.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Urban Social Vulnerability Modeling to Earthquake Using Analytic Hierarchy Process and ARC GIS Software (Case Study: Zone1 of Tabriz City)
نویسندگان [English]
- Mohsen Ahad Nejad 1
- Hojjat Mohamadi Torkamani 2
- Ghahreman Khoshrooy 3
چکیده [English]
Natural disasters, specially earthquake has always been a treat for human activities, which resulting damages and losses are being seen specially in developing countries, despite technological progresses in various dimensions. Until recent decades, opinions and theories about the resulting vulnerability of earthquake was limited to physical factors, but recently, theories emphasize on the multidimensionality of vulnerability, and this is the concept of social vulnerability. The purpose of this research is to provide an evaluation of social vulnerability to earthquake in Tabriz city, and explaining the relationship of physical vulnerability and social vulnerability. This research presents a model of social vulnerability to earthquake, in zone 1 of Tabriz city, using 4 index of housing quality, population, economical-social, and access to specific land-uses and the related sub-indicators. At first Analytic Hierarchy Process(AHP) is used in order to weight indicators and sub-indicators and then final social vulnerability map is outlined after vulnerability layer(map) for each index, was created by overlapping layers in GIS. The result shows that there is a significant relationship between physical vulnerability and social vulnerability in the study area; and according to the selected indicators, the area 1 and 2 of study zone has the lowest social vulnerability and the area 5 and 3 has the most social vulnerability
کلیدواژهها [English]
- Social Vulnerability
- Analytic Hierarchy Process(AHP)
- GIS
- zone 1 of Tabriz city
- احذ ٳظاد سٵؿشپ، ٯحؼٲ. ) 1389 (، اسصٿبثپ آػڀت دزٿشٽ ؿٺشٹب دس ثشاثش ص ٫ض ٫ٸ، ٯ بٌ ٫ ٸٔ
ٯٶسدٽ ؿٺش صٳؼبٱ، هغبلؼبت پػ فٍّ بّ ق طْ ه غٌق إ ، ؿ بٰسٷ 2
مذل ساسی آسیب پذیزی اجتماعی ش زُ اَ در ... 29
- احذ ٳظاد سٵؿشپ، ٯحؼٲ. ) 1388 (، ٯذ ٩ ػبصٽ آػڀت دیزٿشٽ ؿیٺشٹب دس ثشاثیش ص ٫ض ٫یٸ ،
ٯ بٌ ٫ ٸٔ ٯٶسدٽ: ؿٺش صٳؼبٱ، ضؾبل زکتط ضقت جغطاف ب٘ ثط بًهه ض هٗع قه طْ ، داٳ ٤ذٷ ػ ش٘اٛڀب داٳ ٨بٷ سٺشاٱ.
- اح ذٰٽ،حؼٲ. ) 1376 (، قًف ق طْؾبظ زض کهب فّ آؾه ت٘ پهص طٗ قه طْ ، سٺیشاٱ:
ٯؼ ٤ٲ ٵ اٳ ٠لاة.
- ثحشٿٴپ، ػڀذحؼٲ. ) 1375 (، ثطبًه ض عٗ کبضثط ظهه ی٘ زض هً اَح لهطظ ذ ه٘ ع )ٳ ٶٰٳیٸ
ؿٺشٹبٽ ٫ٶؿبٱ، ٯٴؼڀ٪ ٵ سٵدثبس( چبح اٵ ٩ ، سٺشاٱ: ٯش ٣ض ٯ ٠بث ٬ٸ ثب ثلاٿبٽ جًڀ پٔ اٿشاٱ.
- ثحشٿٴپ، ػڀذحؼڀٲ. ) 1377 (، فطا سٌٗ عطاح ق طْ ، سٺشاٱ: داٳ ٨بٷ سٺشاٱ.
- پػ کٍّگب ث ی٘ الولل ه سٌْؾ ظلعل لطظ ق بٌؾ . ) 1370 ( اسصٿیبثپ آػیڀت دیزٿشٽ
ؿٺش سٺشاٱ اص ػٴجٸ ٹبٽ اػش بٰ پٓ ٵ اٳؼبٳپ، سٺشاٱ.
- ٣بسثشد ٛشآٿٴذ سح ٬ڀی٪ ػ ٬ؼی ٬ٸ ٯشاسجیپ دس ثشٳبٯیٸ سٿیضٽ ،) صثشدػز، اػٜٴذٿبس،. ) 1380
. ؿٺشٽ ٵ ٯٴ ٠ٌٸ اٽ ، کًط طٌّ بّ ظ جٗ.ب ؿ بٰسٷ 10
- ػ ڀٔذٳڀب، اح ذٰ. ) 1378 (، ه اَز ظا سٗ جبهس قه طْ ،ٕ کتهبة ؾهجع قه طْزاض ، سٺیشاٱ :
ػبصٯبٱ ؿٺشداسٽ ٹبٽ ٣ٶس.
- جٓیذا ٫ٺپ، ٯؼڀیذ،. ) 1383 (، ههس طٗ تٗ ثحهطاى زض هًه اَح قه طْ ، سٺیشاٱ: ػیبصٯبٱ
ؿٺشداسٽ ٹب ٵ دٹڀبسٽ.
- ٛشٵ پٗ، ػ ٬ڀ بٰٱ. ) 1389 (، اسصٿبثپ آػڀت دزٿشٽ اػش بٰ پٓ ثبٛز ػٴشپ ؿیٺشٹب دس ثشاثیش
ص ٫ض ٫ٸ، ٳ ٶٰٳٸ ٯٶسدٽ ثبٛز ٟذٿٮ ؿٺش صٳؼیبٱ ، پب بٗى بًه کبضق بٌؾ اضق ، س داٳی ٤ذٷ
٬ٓٶ٭ اٳؼبٳپ داٳ ٨بٷ صٳؼبٱ.
- ٟذٿشٽ، ٯح ٶٰد. ) 1387 (، ساث ٸٌ ػبخز اػش یٰب پٓ ؿیٺشٹب ٵ ٯڀیضاٱ آػیڀت دیزٿشٽ دس
ثشاثش ص ٫ض ٫ٸ، ٯٶسد: ٯحلار ٣لاٱ ؿٺش سٺشاٱ، پب بٗى بًه زکتط ، داٳ ٤ذٷ ٬ٓٶ٭ اٳؼبٳپ
داٳ ٨بٷ سشثڀز ٯذسع.
91 فصلىام بزوام ریشی ت سًع ش زُی ی مىطق ای، سال ایل، شمار 2، سمستان 4991
- ٣بٯ ٬پ ٛش، ٯح ذٰػٶاد. ) 1391 (، اسصٿبثپ آػڀت دیز ٿشٽ ؿیج ٤ٸ ٯ یٔبثش ؿیٺشٽ دس ثشاثیش
ص ٫ض ٫ٸ ثب سٵٿ ٤شد ٯذٿشٿز ثحشاٱ، ٳ ٶٰٳیٸ ٯیٶسدٽ: ٯٴ ٠ٌیٸ 1 ؿیٺش سجشٿیض ، پب هٗبى بًهه کبضق بٌؾ اضق ، س داٳ ٤ذٷ ٬ٓٶ٭ اٳؼبٳپ داٳ ٨بٷ صٳؼبٱ.
- ٯح ذٰٽ سش ٣ بٰٳپ، حؼز. ) 1393 (، اسصٿبثپ آػڀت دیزٿشٽ اػش یٰب پٓ ؿیٺشٹب دس ثشاثیش
ص ٫ض ٫ٸ ثب اػشٜبدٷ اص ػڀؼشٮ ا لًا بٓر ػ ش٘اٛڀبٿپ GIS ، پب بٗى بًهه کبضق بٌؾه اضقه ، س
داٳ ٤ذٷ ٬ٓٶ٭ اٳؼبٳپ داٳ ٨بٷ صٳؼبٱ.
- ه سٌْؾ ی٘ هکب ضٍ ػطن.ِ ) 1390 (، شًح سٜلڀ ٬پ ؿٺش سجشٿض.
- ٯ ٤٬ پ ػ ڀٔذ؛ ٯٶدر، ا ٫ڀبع. ) 1391 (، اسصٿبثپ ڀًٚ آػڀت دزٿشٽ ٫شصٷ اٽ دس ؿٺشٹب ثیش
اػبع ػٴبسٿٶٹبٽ ؿذر ٯخش ٬یٚ ثیب اػیشٜبدٷ اص ٯیذ ٩ ٹیب ٽ TOPSIS,MD ٵ GIS
)ٯ بٌ ٫ ٸٔ ٯٶسدٽ: ؿٺش ٿضد(، کًط جغطاف ب٘ هربعطات هح غ٘ ، ؿ بٰسٷ دٴؼٮ.
- Barry E,F . Edward W,G . Elaine J,H . Janet L,H and Brian ,L. (2011). A Social Vulnerability Index for Disaster Management, journal of Homeland Security and Emergency Management, Vol 8,I1
- Cutter, Susan. Boruff, B and Shirley, W. (2003). Social Vulnerability to Environment Hazards, Journal of social science quarterly 34: 2,242-261.
- Cutter, Susan. (1996). "Societal Vulnerability to Environmental Hazards," International Social Science Journal. 47 (4): 525-536.
- Gungor Haki, Z. (2003). Assessment of Social Vulnerability Using Geographic Information Systems: Pendik, Istanbul casestudy Msc Thesis in Middle East Technical University, Turkey.
مذل ساسی آسیب پذیزی اجتماعی ش زُ اَ در ... 94
- Rashed, T and Weeks, J. (2003). Assessing vulnerability to Earthquake hazards through spatial Multi criteria analysis of urban areas, Geographical information Science, Voll 7.
- Sue Tapsell ,Et al. (2010). Social vulnerability to natural hazards, Flood Hazard Research Centre (FHRC), Middlesex University
)