نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانشیار معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

3 دانشیار طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

زیبایی منظر شهری دارای ابعاد مختلف و معیارهای متعددی می‌باشد که عقاید و دیدگاه‌های متفاوتی نیز درباره آنها وجود دارد. این پژوهش در پی شناسایی این نگرش‌ها در زیبایی‌شناسی منظر شهری به‌ویژه در مقیاس خرد یعنی فضای شهری می‌باشد. در این راستا نخست با مطالعات اسنادی و میدانی 61 معیار ارزیابی زیبایی منظر شهری تدوین گردید و سپس در قالب روش Q مشارکت‌کنندگان به مرتب‌سازی این معیارها در جدول رتبه‌بندی کیو پرداختند. پس از گردآوری اطلاعات و به کمک نرم‌افزار SPSS با روش تحلیل عاملی کیو، همبستگی بین افراد بررسی گردید. سپس با استفاده از روش مؤلفه‌های اصلی و چرخش واریماکس 10 عامل استخراج شدند. تفسیر این عامل‌ها منجر به شناسایی نگرش‌های 1- محافظه‌کارانه و سنتی، 2- جزءنگر و طبیعت‌گرا، 3- فرد محور و نوگرا، 4- شهرت گرا و کل‌نگر، 5- عمل‌گرا و محیط محور، 6- معمارانه و تخصصی، 7- طبیعت‌محور و معناگرا، 8- اجتماعی و تجربه‌گرا، 9- کاربردی و جامعه‌گرا و 10- مدنی و فرهنگ محور گردید. به‌علاوه وجود نگاهی چندبعدی و توجه همزمان به ابعاد مختلف زیبایی منظر شهری در بیشتر دیدگاه‌ها نشان داد که برخلاف تصور رایج، غالب شهروندان لزوماً تمرکز خاصی بر ابعاد عمدتاً ذهنی، ادراکی و معنایی ندارند. از سوی دیگر تمایز جنسیتی مشاهده‌شده در میان نگرش‌ها را می‌توان با نوع و سطح حضور، تجربه و مشارکت مردان و زنان در شهر مرتبط دانست که باعث بروز دغدغه‌های متفاوت و در نتیجه دیدگاه‌های متباین در میان آنها شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Attitudes in Urban Landscape Aesthetics

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mohazzab Tollab 1
  • Mehrdad Karimimoshaver 2
  • Hassan Sajadzadeh 3

1 Ph.D. Candidate of Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

2 Associate Professor of Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

3 Associate Professor of Urban Design, Bu-Ali Sina University,Hamedan, Iran

چکیده [English]

The beauty of the urban landscape includes different aspects and various criteria on which there are different attitudes and opinions. This research sought to identify these attitudes in the aesthetics of the urban landscape, especially at the micro-scale, i.e. urban space. At first, 61 assessment criteria were adjusted, then participants arranged them in a Q diagram based on the Q method. After gathering data, the correlation between subjects was evaluated by SPSS software with the Q-factor analysis method and 10 factors were extracted using principal components analysis and varimax rotation. Interpretation of these factors leads to 10 opinions: 1.Conservative and Traditional, 2.Naturalist and Meticulous, 3.Person-centered and Forward-looking, 4.Holistic and Reputation-oriented, 5.Pragmatic and Environment-centered, 6.Specialized and Architectural, 7.Nature-centered and Semantic, 8.Experience-oriented and Social, 9.Community-oriented and Practical, 10.Civil and Culture-centered. Moreover, multidimensional opinions and simultaneous consideration to different aspects of urban landscape aesthetics in most opinions unlike current imagination showed that most of the citizens not necessarily focus on subjective and perceptive aspects. On the other hand, gender differentiation was observed among opinions which can be related to type and amount of presence and experience of them in the city that leads to contradictory attitudes among them.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criteria of Urban Landscape Aesthetics
  • Urban Aesthetics
  • Urban Space Aesthetics Experience
-    آژند، یعقوب. (1374)، زیبایی‌شناسی و نقد هنر، تهران: انتشارات مولی.
-    آل هاشمی، آیدا و منصوری، سید امیر. (1396)، «منظر؛ مفهومی در حال تغییر، نگاهی به سیر تحول مفهوم منظر از رنسانس تاکنون»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 57: 44- 33.
-    امین زاده، بهناز. (1394)، ارزش‌ها در طراحی منظر شهری: پایداری، زیبایی و هویت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-    برازجانی، مهسا؛ خراسانی زاده، محسن و نوروزیان ملکی، سعید. (1398)، «بهسازی منظر حاشیه بزرگراه‌های درون‌شهری (موردپژوهی: بلوار چمران شیراز)»، مجله علمی- پژوهشی دانش شهرسازی، سال سوم، شماره 2: 114- 99.
-    بیگ‌زاده، فرزانه؛ پورشیخعلی، ایمان و سیدی، سمیه. (1393)، «آشنایی با مفهوم نگرش در بازاریابی»، کنفرانس بین‌المللی حسابداری، اقتصاد و مدیریت مالی، 4-5 آبان 1393، تهران.
-    پاکزاد، جهانشاه و ساکی، الهه. (1393)، «تجربه زیبایی‌شناختی محیط»، مجله علمی- پژوهشی هنرهای زیبا، سال نوزدهم، شماره 3: 14- 5.
-    پرتجان، الیزابت. (2005)، زیبایی و هنر 1750 تا 2000 م، ترجمه: سعید خاوری نژاد، تهران: انتشارات سوره مهر.
-    پوراحمد، احمد؛ حاتمی نژاد، حسین و احمدی، محمد. (1393)، «سنجش میزان مشارکت شهروندان در زیباسازی شهری (مطالعه موردی: منطقه 6 تهران)»، مجله علمی- پژوهشی پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره 3: 322- 303.
-    پورتیوس، ج. داگلاس. (1996)، زیبایی‌شناسی محیط‌زیست: نظریه‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی، ترجمه: محمدرضا مثنوی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-    پورجعفر، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر؛ آزاد فلاح، پرویز و صادقی، علیرضا. (1393)، «بازخوانی ابعاد زیبایی‌شناسی محیطی فرم شهر؛ موردپژوهی: استخوان‌بندی اصلی شهر تاریخی اصفهان»، مجله علمی- پژوهشی مدیریت شهری، سال سیزدهم، شماره 35: 102- 87.
-    توسلی، محمود و بنیادی، ناصر. (1371)، طراحی فضای شهری، تهران: مرکز مطالعات معماری و شهرسازی ایران.
-    جعفری‌ها، رضا. (1394)، ادراک منظر مبتنی بر زیبایی‌شناسی اسلامی (نمونه موردی: منظر شهر اسلامی-ایرانی)، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
-    جعفری‌ها، رضا. (1396)، زیبایی‌شناسی منظر شهری، قزوین: انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین.
-    حبیبی، امین. (1396)، «رویکردهای نوین در پژوهش زیبایی‌شناسی منظر»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 49: 72- 65.
-    خاک‌زند، مهدی؛ محمدی، مریم؛ جم، فاطمه و آقابزرگی، کوروش. (1393)، «شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبایی‌شناسی و زیست‌محیطی»، مجله علمی- پژوهشی مطالعات شهری، سال سوم، شماره 10: 26- 15.
-    خلوصی، مهدی؛ بهزادفر، مصطفی و محمدی، مریم. (1393)، «تبیین عوامل مؤثر بر طراحی بدنه خیابانی مبتنی بر دلالت‌های زیبایی شناسانه نمونه موردی: خیابان بهار، منطقه 7 شهرداری تهران»، مجله علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی پایدار، سال دوم، شماره 1: 42- 27.
-    خنیفر، حسین و مسلمی، ناهید. (1395)، اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی (جلد 1)، تهران: نگاه دانش.
-    خوشگویان فرد، علیرضا. (1386)، روش‌شناسی کیو، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات صداوسیما.
-    دانایی‌فرد، حسین؛ حسینی، یعقوب و شیخها، روزبه. (1392)، روش‌شناسی کیو: شالوده‌های نظری و چارچوب انجام پژوهش، تهران: انتشارات صفار.
-    رجبی، آزیتا. (1390)، «شیوه‌های مشارکت شهروندی در فرآیندهای توسعه شهری»، مجله علمی- پژوهشی آمایش محیط، سال چهارم، شماره 12: 116- 101.
-    سوانه، پی‌یر. (2004)، مبانی زیباشناسی، ترجمه: محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: انتشارات ماهی.
-    شکور، علی؛ عبداله‌زاده‌فرد، علیرضا و محمدی، زهرا. (1396)، «تأثیر منظر رودکنارهای شهری در توسعه پایدار (نمونه موردی: رودخانه سلطان‌آباد شیراز»، مجله علمی- پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هشتم، شماره 31: 339- 321.
-    صرافی، مظفر و محمدی، علیرضا. (1396)، «سنجش کیفیت محیط شهری؛ مطالعه موردی: محله‌های شهر برازجان»، مجله علمی- پژوهشی دانش شهرسازی، سال اول، شماره 1: 53-37.
-    کریمی مشاور، مهرداد. (1392)، «رویکردها و روش‌ها در زیبایی‌شناسی شهری»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال دهم، شماره 24: 56- 47.
-    کریمی مشاور، مهرداد؛ سجادزاده، حسن و وحدت، سلمان. (1394)، «سنجش اولویت‌های خوانش منظر فضاهای شهری از دیدگاه شهروندان (نمونه موردی: میدان‌های شهری همدان)»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال دوازدهم، شماره 37: 14- 3.
-    کلی، مایکل. (1998)، دایره المعارف زیبایی‌شناسی، ترجمه: مشیت علایی، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات هنری: گسترش هنر.
-    گات، بریس و مک آیورلوپس، دومینیک. (2001)، دانشنامه زیبایی‌شناسی، ترجمه: منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: انتشارات موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، متن.
-    گروتر، یورگ کورت. (1987)، زیبایی‌شناسی در معماری، ترجمه: جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
-    گلکار، کوروش. (1387)، «محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار»، مجله علمی- پژوهشی علوم محیطی، سال پنجم، شماره 4: 113- 95.
-    لنگ، جان تی. (1381)، آف‍ری‍ن‍ش ن‍ظری‍ه م‍ع‍ماری: ن‍ق‍ش ع‍ل‍وم رفتاری در طراحی م‍حی‍ط، ترجمه: علیرضا عینی‌فر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-    ماهان، امین و منصوری، سید امیر. (1396)، «تدوین مدل ارزیابی منظر (با مروری بر روش‌ها و رویکردهای جاری ارزیابی منظر»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 56: 42- 33.
-    منصوری، سید امیر و فروغی، مهدا. (1397)، «مفهوم طراحی مشارکتی منظر»، مجله علمی- پژوهشی باغ نظر، سال پانزدهم، شماره 62: 24- 17.
-    مولوی، مهرناز. (1383)، «نقش دانایی در احساس زیبایی»، مجله علمی- پژوهشی هنرهای زیبا، سال هشتم، شماره 18: 12-5.
-    مولوی، مهرناز. (1384)، «تحلیل فرمال فضای شهری و پایه‌های فلسفی آن»، مجله علمی- پژوهشی هنرهای زیبا، سال نهم، شماره 21: 34-27.
-    مهاجر، شهروز و تاج‌الدینی، مرجان. (1393)، پیشینه زیباسازی شهر تهران، تهران: پیکره.
-    میرزایی، خلیل. (1395)، پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه‌نویسی، تهران: انتشارات فوژان.
-    نسر، جک ال. (1393)، تصویر ذهنی ارزیابانه از شهر، ترجمه: مسعود محل چالی، تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
-    نقی‌زاده، محمد. (1390)، فضاهای باز شهری، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
-    نقی‌زاده، محمد. (1393)، شهر زیبا (مبانی، عوامل و معیارها)، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
-    نیک‌رفتار، طیبه. (1390)، روش کیو و کاربرد آن در یک مطالعه موردی: گونه‌شناسی ذهنیت نخبگان در مورد راه‌های مدیریت دولت افقی در ایران، تهران: انتشارات نگاه دانش.
 
-   Arriaza, M; Cañas-Ortega, J. F; Cañas-Madueño, J. A; and Ruiz-Aviles, P. (2004). "Assessing the visual quality of rural landscapes." Journal of Landscape and Urban Planning, 69, 115-125.
-   Arthur, L. M; Daniel, T. C; and Boster, R. S. (1977). "Scenic assesment: an overview." Journal of Landscape Planning, 4, 109-129.
-   Briggs, D., and France, J. (1980), "Landscape evaluation: a comparative study." Journal of Environmental Management, 263-275.
-   Chen, B; Ochieng, A; and Bao, Z. (2009). "Assessment of aesthetic quality and multiple functions of urban green space from the users’ perspective: The case of HangzhouFlower Garden, China." Journal of Landscape and Urban Planning,93, 76-82.
-   Chen, Z; Xu, B; and Devereux, B. (2016). "Assessing public aesthetic preferences towards some urban landscape patterns: The case study of two different geographic groups." Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 188, 4-20.
-   Cowan, R. (2005). The dictionary of urbanism. Wiltshire, England: Streetwise Press.
-   Daniel, T. C; and Vining, J. (1983). "Methodological issues in the assessment of landscape quality." Journal of Behavior and the Natural Environment, 6, 39-84.
-   Jorgensen, A. (2011). "Beyond the view: Future directions in landscape aesthetics research." Journal of Landscape and Urban Planning, 100, 353-355.
-   Kirillova, K; Fu, X; Lehto, X; and Cai, L. (2014). "What makes a destination beautiful? Dimensions of tourist aesthetic judgment". Journal of Tourism Management, 42, 282-293.
-   Lawenthal, D. (1975). "Past time, present place: Landscape and memory." Journal of Geographical Review, 65, 1-36.
-   Nohl, W. (2001). "Sustainable landscape use and aesthetic perception- preliminary reflections on future landscape aesthetics." Journal of Landscape and Urban Planning, 54, 223-237.
-   Weber, R., Schnier, J., and Jacobsen, T. (2008). "Aesthetics of streetscapes: Influence of fundemental properties on aesthetic judgements of urban space." Journal of Perceptual and Motor Skills, 106, 128-146.