نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار نقشه‌برداری، دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، بابل، ایران

چکیده

پدیده شهرنشینی باعث شده است تا شهرها آرایش فضایی جدیدی به خود اختصاص دهند و بافت‌های قدیمی شهرها کمتر مورد توجه قرار گیرند. این عدم توجه، مشکلات اقتصادی-اجتماعی و زیست‌محیطی فراوانی را در این بافت‌ها به همراه داشته و باعث تبدیل آن‌ها به بافت‌های فرسوده شهری شده است. بنابراین، امروزه تشخیص بافت فرسوده یکی از گام‌های اولیه برای برنامه‌ریزی مدرن شهری می‌باشد. هدف این مقاله ارائه یک شاخص مکانی یکپارچه بوده تا بتوان به کمک آن میزان فرسودگی بافت‌های شهری را تشخیص داد. البته این شاخص شامل مجموعه‌ای از معیارهای مکانی همچون ریزدانگی بافت، قدمت بناها و نفوذپذیری می‌باشد که جهت محاسبه آنها از سامانه اطلاعات مکانی استفاده شده است. اما در این معیارها، نفوذپذیری نیاز به توجه بیشتری در مدل‌سازی نسبت به تحقیقات صورت گرفته دارد، لذا در این تحقیق سعی شده است که این معیار به کمک توسعه نشانگرهای دسترسی، اتصال و ترافیک معابر به‌صورت جامع‌تری ارزیابی گردد. سپس به‌منظور تولید یک شاخص یکپارچه برای ارزیابی بافت فرسوده، معیارها بر اساس نظرات افراد خبره و به کمک تصمیم‌گیری چند معیاره با یکدیگر ترکیب ‌شده‌اند. در نهایت، به‌منظور نمایش نتایج فرسودگی، مقادیر حاصل از این شاخص در سطح محله‌های منطقه 7 تهران در پنج کلاس از فرسودگی خیلی کم تا خیلی زیاد نمایش داده شده است. مقایسه نتایج مقادیر ارائه‌شده با بلوک‌های فرسوده شهری معرفی‌شده توسط شهرداری، بازدیدهای میدانی از منطقه و اقدامات شهرداری جهت بهسازی بافت، کارایی بالای روش پیشنهادی را تصدیق می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Providing a Spatial Index to Evaluate Deteriorated Urban Textures by Geographical Information System and Multi-criteria Decision Making

نویسنده [English]

  • Hamid Motieyan

چکیده [English]

The phenomenon of urbanism has caused cities to adopt a new spatial arrangement, and old and deteriorated urban textures receive fewer attention than before. This lack of attention brings several socio-economic and environmental issues for these textures, and makes them to convert to deteriorated urban textures. Therefore, today detecting deteriorated urban texture is the primary step for modern planning. Proposing an integrated spatial index is the novelty of the research to determine the level of deteriorated urban texture in a study area. Indeed, this index consists of a set of spatial criteria such as graining, age of building, and permeability, that are calculated through geographical information systems. Among these criteria, permeability needs more notice in modeling compared to previous works. Thus, in this research accessibility, street crossing, and traffic indicators are utilized to evaluate permeability efficiently. In the next step, these criteria are combined based on the experts opinion and with the help of multi-criteria decision making to create an integrated spatial index. Finally, to show the results of this index, the values for deterioration have been illustrated in 5 classes from very low to very high deterioration at neighborhood scale of Tehran's 7th region. Comparison of the index results with the reference data, ameliorated activities, and field surveys shows the high verification of the proposed index.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deteriorated Urban Texture
  • Permeability
  • Geographic Information System (GIS)
  • Multi-Criteria Decision Making
  • Analytical Hierarchy Process
-  آذر، علی و حسین زاده دلیر، کریم. (1387)، «سامان‌دهی و بهسازی محلات سنتی با استفاده از رویکرد شهرسازی جدید»، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 7، شماره11.
-  امین زاده گوهرریزی، بهرام و بدر، سیامک. (1391)، «تحلیل شاخص‌های نفوذپذیری در بافت شهری»، هویت شهر، دوره 6، شماره 12.
-  تاجدینی، مهشید و میرسعید قاضی، سیدمهدی. (1392)، «بررسی شبکه دسترسی در بافت‌های فرسوده شهری موردمطالعه: محله فرحزاد تهران»، فصلنامه علمی مطالعات مدیریت ترافیک، دوره 4، شماره 29.
-  تیموری، پرویز؛ رحمانی، بیژن و عراقی، شادی. (1389)، «بافت فرسوده ملایر و راه‌های ساماندهی آن»، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دوره 3، شماره 8 .
-  حائری، محمدرضا. (1386)، «اگر مدیریت شهری نخواهد که بداند»، فصلنامه ایرانشهر، شماره9.
-  حسینی، علی؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین و رضایی‌نیا، حسن. (1392)، «راهبردهای ساماندهی بافت فرسوده محله قیطریه با استفاده از روش QSPM»، باغ نظر، شماره 24.
-  حسین خادمی، امیر و جوکار سرهنگی، عیسی. (1391)، «ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعۀ موردی: بافت فرسوده شهر آمل)»، جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره1، شماره4.
-  زیاری، کرامت‌اله؛ محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ پوراحمد، احمد و قالیباف، محمدباقر. (1389)، «اولویت‌بخشی به ایمن‌سازی بافت فرسوده کلان‌شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاری»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 51.
-  شاهینی‌فر، مصطفی؛ پاهکیده، اقبال؛ چاره‌جو، فرزین و خالدیان، ژیلا. (1399)، «سنجش میزان مشارکت‌های مردمی در نوسازی بافت‌های فرسوده شهری (نمونه موردی: بافت قدیم شهر کرمانشاه)»، فصلنامه آمایش محیط، دوره 13، شماره 48.
عربی، مهدی؛ موسوی، سید عباس؛ موسوی، سیدمجتبی و اتشبند، فریدون. (1393)، «ارزیابی فرسودگی مناطق شهری با استفاده از سامانه‌های اطلاعات مکانی (GIS) و بکارگیری مدل‌های شاخص همپوشانی وزنی (WIOM) و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) (مطالعه موردی: محله ملل و کهن شهرگرگان)»، اولین کنگره تخصصی مدیریت شهری و شوراهای شهر.
-  علی‌پور، روجا؛ خادمی، مسعود؛ سنماری، محمدمهدی و رفیعیان، مجتبی. (1391)،  «شاخصه‌های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت‌های مداخله در محدوده بافت فرسوده شهر بندر لنگه»،  فصلنامه باغ نظر،  دوره 9،  شماره 20.
-  عطائی، محمد. (1388)، «تصمیم‌گیری چند معیاره فازی»، شاهرود: دانشگاه صنعتی شاهرود،  چاپ اول.
-  کامروا، محمدعلی.(1389)، «طرح پژوهشی "ارزیابی پنجاه سال مداخله در بافت‌های فرسوده شهری ایران،  سازمان نوسازی شهر تهران،  دانشگاه تهران.
-  کلانتری خلیل‌آباد، حسین و پوراحمد، احمد (1385)، «فنون و تجارب برنامه‌ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها»، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، چاپ دوم.
-  کمانرودی، موسی.(1386)، «تعاریف فرسودگی و نظام مداخله»، فصلنامه ایرانشهر،  شماره 9.
-  مستوفی، رضا؛ عرفان منش،  طاهره؛ صابری،  امیر و اکبری،  محمدرضا. (1395)،  «بررسی عوامل تأثیرگذار بر بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده-تاریخی (مطالعه موردی: شهر لامرد)»، فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، دوره 1، شماره 2.
-  مهندسین مشاور شاران. (1384)، «راهنمایی شناسایی و مداخله در بافت‌های فرسوده»، ایده پردازان فن هنر، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
-  هاشم‌زاده قلعه‌جوق، فرشید؛ ابی‌زاده، سامان و صفر علیزاده، اسماعیل. (1399)،  «شناسایی و اولویت‌بندی مهم‌ترین عوامل مؤثر در پیشبرد برنامه‌های مدیریت شهری در حوزه بافت فرسوده (مطالعه موردی:شهر ماکو)»، فصلنامه برنامه‌ریزی شهری،  دوره 11، شماره 40.
-  هاشمی فشارکی، سیدمحمد و سعیدی، هاجر. (1390)، «نقش احیای بافت فرسوده در احیای توسعه پایدار شهری از دیدگاه فرهنگی»، اولین کنفرانس ملی عمران و توسعه.
-  ویسی، فرزاد؛ مرادی، اسکندر و دیوانی، رمان. (1399)، «مقایسۀ ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله‌هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعۀ موردی:شهر مریوان)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 8، شماره 1.
-  ویسی، هادی و قاسمی‌نژاد، شیما. (1393)، «تبیین ضرورت‌های احیاء و ساماندهی بافت فرسوده سیرجان و ارائه راهبردهای نوسازی با استفاده از روش SWOT»، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی.
 
-   Shirzadi Babakan, Ali and Taleai, Mohammad. (2015). “Impacts of transport development on residence choice of renter households: An agent-based evaluation.” Habitat International, 49:275-285.
-   Hellemman, Gerben and Wassenberg, frank. (2004). “The renewal of what was tomorrow’s idealistic city, Amesterdam’s Bijlmeree.” Cities, 21: 3-17.
-   Chawla, Louise. (2016). Growing up in an urbanizing world. Routledge.
-   Koohsari, Mohammad Javad, Badland, Hannah, Sugiyama, Takemi, Mavoa, Suzanne, Christian, Hayley and Giles-Corti, Billie. (2015). “Mismatch between perceived and objectively measured land use mix and street connectivity: associations with neighborhood walking.” Journal of Urban Health, 92(2), 242-252. ‌
-   Malczewski, Jacek. (1999). GIS and multicriteria decisionanalysis. John Wiley & Sons.
-   Paez, Antonio, Scott, Darren M and Monercy, Catherine. (2012). “Measuring accessibility: positive and normative implementations of various accessibility indicators.” Journal of Transport Geography, 25 (2012) 141–153, 2012.
-   Tresidder, Mike. (2005). “Using GIS to measure connectivity: An exploration of issues.” A thesis for the degree of Doctor of Philosophy, PortlandStateUniversity: Field Area Paper.
-   Saaty, Thomas L. (1988). “What is the analytic hierarchy process? Mathematical models for decision support.” G. mitra, 109-121
-   Shirzadi Babakan, Ali and Alimohammadi, Abbas. (2016). “An Agent Based Simulation of Residential Location Choice of Tenants in Tehran, Iran.” Transactions in GIS, 20:101-125.