نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی ، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
2 استادیار شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
چکیده
امروزه بخش‌های مهمی از شهرها با نیّات سرمایه‌داری، جهت طرح‌های بزرگ‌مقیاس مورد استفاده قرار میگیرد. در خلال این طرح‌ها، بسیاری از مردم متضرر می‌شوند. پیامدهای تملک اراضی در بسیاری از طرح‌های توسعه، سبب نارضایتی‌های گسترده‌ای بین ساکنین مناطق در طرح شدهاست. همین عامل موجبات تضعیف حق ساکنین و ضررهای مادی و هویتی بسیاری گردیده و مشکلات عدیده‌ای را رقم‌زده است. لذا ضروری می‌نماید این مقوله از منظر دین مبین اسلام مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش ضمن مطالعة منابع علمی و نصوص دینی، ذیل مفهوم شهر ایرانی-اسلامی، 3 بُعد فقهی، حقوق شهروندی و اخلاقی، مورد بررسی قرار میگیرد. سؤال اصلی پژوهش این است که "جایگاه اصول فقهی، اخلاقی و قواعد آن با تأکید بر مفهوم تملک در پروژه‌های توسعة شهری کدام است؟". نتایج پژوهش نشان داد قواعد تسلیط، لاضرار و مصلحت یکی از مهم‌ترین اصول فقهی است که رعایت آنها باید در شهرسازی اسلامی ایران در جهت تحکم بنیان خانواده، ثبات مالکیت، احترام به شهروندان موردتوجه قرار گیرد. در همین راستا مفاهیم شهرسازیاسلامی باید به‌عنوان یک ضرورت در قوانین مرتبط با شهر گنجانده شود. عدم روزآمدی تعدادی از قوانین کشور و تفسیر نادرست از مصلحت جمعی در طرح‌های بزرگ‌مقیاس که بیشتر با نیات اقتصادی و شهوات سیاسی اجرا می‌گردد، ازجمله دلایل وجود مشکلات در حوزة تملک اراضی است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Explaining Islamic Rules and Ethics in the Process of Acquiring Lands in an Islamic City
نویسندگان [English]
- Kasra Ketabollahi 1
- Asghar Molaei 2
1 Ph.D Student in Islamic Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz,, Iran
2 Assistant Professor in Urban Planning, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]
Today, important parts of cities with capitalist intentions are used for large-scale projects. Many people are affected by these plans. The consequences of land acquisition in many development projects have led to widespread dissatisfaction among the residents of the areas in the project. This factor has weakened the rights of residents and caused many material and identity losses and has created many problems for the community. Therefore, it is necessary to study this issue from the perspective of the religion of Islam. In this study, while studying scientific sources and religious texts, under the concept of the Iranian-Islamic city, three jurisprudential dimensions, citizenship and moral rights, are examined. The main question of the research is “What is the position of jurisprudential and moral principles and its rules with emphasis on the concept of ownership in urban development projects?” The results showed that the rules of domination, harm and expediency is one of the most important jurisprudential principles that must be observed in Islamic urban planning in Iran in order to maintain and strengthen the family foundation, property stability, and respect for citizens. In this regard, the concepts of Islamic urban planning should be included as a necessity in the laws related to the city. Lack of updating of a number of laws of the country and incorrect interpretation of the collective interest in large-scale projects, which are mostly prepared and implemented with economic intentions and political lusts, are among the reasons for problems in the field of land acquisition.
کلیدواژه‌ها [English]
- Jurisprudential Rules
- Citizenship Rights
- Rule of Domination
- Urban Development Plans
- ادیب زاده، بهمن. (1397)، «حق نظاره و حق جلوه در سیمای شهر اسلامی»، نشریة صفه، شمارة 80: 61-67.
- افشارنیا، اعظم؛ زبردست، اسفندیار و طلاچیان، مرتضی. (1398)، «بررسی و ارزیابی طرح‌های توسعه شهری بر اساس رویکرد عدالت فضایی (نمونه موردی: طرح ساماندهی فرحزاد)»، فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 9: 59- 92.
- آقا صفری، عارف؛ حاتمی نژاد، سید حسین؛ پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمدتقی؛ منصوری، سید امیر و کلانتری خلیل‌آباد، حسین. (1398)، بررسی نوسازی و بهسازی بافت فرسوده محلة شهید خوب بخت تهران، نشریة مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول، شماره اول، تهران، ایران.
- بهشتیان، سید محسن. (1392)، تملک اراضی توسط شهرداری‌ها، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول.
- پور حسین روشن، حمید؛ پورجعفر، محمدرضا و علی‌اکبری، صدیقه. (1398)، «تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری، مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت»، نشریة برنامه‌ریزی و توسعة شهری و منطقه‌ای، دانشگاه علامه طباطبایی، دورة 4، شمارة 10: 115- 145.
- حاجی علی‌اکبری، کاوه. (1390)، «مرور تجارب دوساله تسهیلگری سازمان نوسازی شهر تهران در دفترهای محلی نوسازی»، نشریه اینترنتی نوسازی، دورة دوم، شمارة سوم: 1-8.
- حسینی، سید محسن. (1376)، مالکیت ابزار تولید و سهم آن از محصول در دیدگاه اسلام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه تربیت مدرس.
- حلی، حسن بن یوسف. (1414)، تذکره الفقهاء، قم: نشر آل البیت (ع)، جلد بیستم، چاپ اول.
- خسروی، محمدباقر؛ بمانیان، محمدرضا و سیفیان، محمدکاظم. (1391)، «نقش هویت‌ساز قاعدة لاضرر در شکل‌گیری الگوی معماری اسلامی»، نشریة نقش‌جهان، دورة سوم، شماره 1: 19- 30.
- داداش پور، هاشم و الوندی پور، نینا. (1395)، «عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران، فرا مطالعه چارچوب نظری مقاله‌های علمی موجود»، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دورة 21، شماره 3: 67-80.
- رستمی، محمد زمان. (1395)، «عدالت از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی»، نشریة جستارهای اقتصادی، شماره 4، دوره 11: 113- 136.
- رفیعیان، مجتبی و الوندی پور، نینا. (1395)، «مفهوم‌پردازی اندیشة حق به شهر؛ در جستجوی مدلی مفهومی»، نشریة جامعه‌شناسی ایران، دورة شانزدهم، شمارة 2: 25- 47.
- رئیسی، محمد منان. (1396)، «تحلیلی فقهی بر نامطلوب بودن توسعة عمودی بناهای مسکونی در شهر اسلامی»، نشریة مطالعات شهری، دانشگاه کردستان، شماره 24: 3- 16.
- گواهی، زهرا و ثقفی، مریم. (1394)، «مبانی فقهی- حقوقی سلب مالکیت توسط دولت»، نشریه علمی ترویجی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره پانزدهم: 23- 45.
- عبدالحمید، نقره‌کار. (1393)، سخن سردبیر، نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی، دانشگاه علم و صنعت ایران سال اول، شماره 2: 2- 6.
- عزیزی بندر آبادی، حمید و کریمیان، حسن. (1397)، «مطالعة میزان تأثیر فقه و قوانین اسلامی در ساختار محله‌ها و سازه‌های مسکونی بافت تاریخی شهر یزد، نمونه موردی: محلة گلچبنان»، نشریة مطالعات باستان‌شناسی، دورة 10، شمارة 2: 205، 220.
- عندلیب، حسن. (1397)، «بررسی و تبیین اصول و قواعد شهرسازی از منظر فقه اسلامی»، نشریة معارف فقه علوی، سال چهارم، شماره ششم: 5- 26.
- علی‌آبادی، محمد و هاشمی طغرالجردی، مجید. (1389)، «ضرورت رویکردی نو در تدوین قوانین و مقررات معماری اسلامی، تأملی بر تأثیر قاعدة فقهی لاضرر بر مواد مربوط به حریم بصری در قانون مدنی ایران»، نشریة انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارة 1: 67- 75.
- عبدالستار عثمان، محمد. (1376)، مدینه اسلامی، ترجمه: علی چراغی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
- قلندریان گل خطمی، ایمان و حقیقت بین، مهدی. (1394)، «کاربرد فقه در تحقق منظر شهری امن»، نشریة شیعه شناسی، سال چهاردهم، شماره 55: 69- 98.
- طبیبیان، منوچهر؛ شکوهی، محمدصالح و ارباب، پارسا. (1389)، «ارزیابی عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محلة خوب بخت، منطقة 15 شهرداری تهران»، نشریة آرمانشهر، شماره 5: 111- 122.
- فیومی، احمد بن محمد. (1405)، المصباح المنیر، قم: نشر دارالهجره، چاپ اول.
- قربانی، رحیم. (1394)، شاخص‌های معماری و شهرسازی اسلامی، خانه، مسجد، بازار، راه و آرامگاه، قم: انتشارات قدر، چاپ اول.
- لطفی، حیدر؛ عدالتخواه، فرداد؛ میرزایی، مینو و وزیرپور، شب بو. (1388)، «مدیریت شهری و جایگاه آن در ارتقاء حقوق شهروندان»، نشریة جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره اول: 101- 110.
- محمدی، مریم و کاظمی، کیارش. (1399)، «بازخوانی یک طرح شهری با بهره‌گیری از انگارة حق به شهر»، نشریة برنامه‌ریزی و توسعة شهری و منطقه‌ای، دانشگاه علامه طباطبایی، دورة 5، شمارة 15: 89- 117.
- مولایی، اصغر. (1396)، «تبیین نظم شهر اسلامی بر اساس احکام ثابت»، نشریة فلسفة دین، دانشگاه تهران. دورة 14، شمارة 4: 855- 878.
- مولایی، اصغر. (1397)، «تبیین مبانی نظم اجتماعی در شهر اسلامی بر اساس شریعت اسلامی»، نشریة اسلام و علوم اجتماعی، سال 10، شماره 20: 49- 76.
- میرزایی، علیرضا، (1390)، قوانین و مقررات اراضی در نظم حقوق کنونی، تهران: انتشارات بهنامی، چاپ اول.
- میرغلامی، مرتضی؛ کی‌نژاد، محمدعلی و علیزاده، بهرام. (1397)، «ارزیابی عدالت فضایی در توسعة مجدد فضاهای شهری، موردپژوهی: طرح موضعی عتیق شهر تبریز»، نشریه باغ‌نظر، شماره 15، دورة 67: 43-52.
- مدیریت مطالعات و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی. (1395)، ارزیابی طرح نوسازی محلة شهید خوب بخت و ارائة راهکارهای مناسب به منظور پیشبرد پروژه‌های مشابه، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی امور زیرساخت و طرح جامع. جلد اول.
- نوحی، حمیدرضا. (1384)، قواعد فقهی در آثار امام خمینی ره، تهران: چاپ و نشر عروج، چاپ اول.
- هادوی‌نیا، علی اصغر. (1386)، «مبانی نظریه دولت در قرآن کریم»، نشریة اقتصاد اسلامی، شماره 26، سال 7: 7- 31.
)